FAPI PET CT ve FAPI Teranostik

FAPI PET, kanser hücrelerini tespit etmek için, fibroblast aktivasyon proteinini (FAP) hedef alan yeni nesil bir onkolojik görüntülemedir.

Fibroblast aktivasyon proteini (FAP), kanserle ilişkili fibroblast hücrelerinde aşırı miktarda üretilen bir moleküldür. Bu molekülleri hedef alan radyoaktif  FAP inhibitörleri (FAPI’ler), PET izleyicisi olarak kullanılmaktadır; böylelikle tümörler neredeyse hücresel boyutta görüntülenebilmektedir. Kanser ile ilişkili fibroblastlar, tümör mikro-ortamı içinde bolca bulunan karmaşık bir hücre türüdür; apoptoz (programlı hücre ölümü) geçirmedikleri için sayı azalamaz. İşlevleri arasında kanser hücresi için gerekli yeni damar oluşumunu sağlamak, uzak metastazların çoğalmasını desteklemek veya kemoterapiye direnç oluşturmak sayılabilir. Bu nedenle potansiyel kanser tedavileri için incelenmektedir.

Fibroblast aktivasyon protein (FAP), bazı tümörlerde yoğun bir şekilde bulunur. Özellikle meme, kolon ve pankreas kanserleri güçlü ve yoğun bir tümör mikroçevresine sahiptir, bu da brüt tümör kütlesinin % 90’ının stromal (kanser dışı bağ dokusu) hücrelerden oluşabileceği anlamına gelir.

Fibroblast adlı bağ doku hücreleri tüm vücutta her yerde bulunmakla birlikte, kanserle ilişkili fibroblastlar tümör mikroçevresinde bulunur ve FAP’ı salgılaması bakımından normal vücut fibroblastlarından farklılık gösterir. Bu bilimsel keşiften hareketle FAP inhibitörleri (FAPI’ler), kanser ilaçları olarak halihazırda geliştirilmiştir.

FAP’a özgü bu inhibitör (baskılayıcı), kinolin bazlı tasarlanmış bir moleküldür ve FAP üreten kanser ilişkili fibroblastları hedefleyerek onkolojik görüntüleme işaretleyicisi olarak oldukça ümit verici bulunmuştur.

FAPI’lerin sadece görüntüleme değil, aynı zamanda tedavi edici ajanlar olarak da kullanılabileceği düşünülmektedir.

İyi kanser tedavisinin en önemli şartı, kanseri en iyi şekilde görüntülemektir

Tıpta X-Ray olarak adlandırdığımız klasik röntgenlerle tümörleri oldukça büyük bir boyuta (örneğin 3-5 cm) ulaşmadan görüntülemek mümkün değildir. Bilgisayarlı tomografinin (BT) ve sonra manyetik rezonans görüntülemenin (MRG) tıpta kullanılmaya başlanması ile daha küçük boyutta (örneğin 1 cm, hatta 0.5 cm) tümörler tespit edilebilir hale gelmiştir. Bu gelişmenin üzerine PET-BT ve PET-MR gibi füzyon (birleştirilmiş) görüntülemeler ile tümörlerin hem boyutlarını hem de metabolik olarak ne kadar aktif olduklarını saptamaya başladık; yani hem anatomik hem fonksiyonel görüntüleme. Bu haliyle PET görüntülemeler en ileri onkolojik görüntülemelerdir.

Hedefe Yönelik Görüntüleme

PET (Pozistron Emisyon Tomografi) moleküler hedeflere yönelik bir nükleer görüntüleme çeşididir. PET filmi ile vücutta hücrelerin kullandığı belli moleküller hedeflenir. Örneğin, tüm hücreler glukoz (şeker) tüketir; kanser hücrelerinin metabolizması daha hızlı olduğu için, şekeri de daha çok kullanırlar. En yaygın kullanılan FDG PET-BT’de nükleer olarak işaretlenmiş (radyoaktif) şeker molekülleri kullanılır ve böylelikle, şekeri daha yoğun tüketen hücreler görüntülenmiş olur. Günümüzde birçok kanserin tanı ve tedavisinde FDG PET-BT bizlere çok değerli bilgiler sağlar ve yol gösterir. Bununla birlikte FDG PET görüntülemenin de bazı zayıflıkları vardır.

FDG PET ile glukozu yoğun kullanan beyin, kalp, karaciğer gibi organlarda fizyolojik (doğal) olarak aktivite tutulumu gözlenmektedir. Bu nedenle kanser hücrelerini normal hücrelerden daha iyi ayırt etmek için yeni moleküler hedefler arayışına girilmiştir.

FAPI PET yönteminde ise, kanser hücrelerini hedeflemek için radyoaktif işaretleniş şeker yerine kanserle ilişkili fibroblastların ürettiği FAP’ı hedefleyen FAPI kullanılmaktadır.

FAPI PET görüntüleme için FDG PET’te olduğu gibi aç kalmak gerekmez, ayrıca şeker hastalarında FDG PET öncesi gerekli olan kan şekeri ile ilgili düzenlemeler FAPI PET tetkiki için gerekmemektedir. Ek olarak FDG PET çekimi için enjeksiyon sonrası 60 dakika beklemek gerekmekle birlikte FAPI PET ile onuncu dakikadan itibaren görüntüleme yapılabilir.

Hem görüntüleme hem de tedavide: Teranostik

FAPI’nin in en önemli özelliği ise teranostik (hem tanı hem tedavi edici) bir ajan olmasıdır. FAPI, 68Ga ile sentezlenerek PET görüntüleme yapılabilirken (68Ga-FAPI PET/CT), Y (İtrium), Ac (Aktinyum) ,Lu (Lutesyum) gibi tedavi edici özellikleri olan radyoizitoplar ile sentezlenerek tedavi  (Y90-FAPI, Ac225 – FAPI , Lu177-FAPI) amaçlı kullanılabilmektedir.

FDG PET günümüzde en ileri seviye kanser görüntüleme yöntemlerinden biri olarak kabul edilmektedir. FDG PET birçok tümörde yüksek duyarlılığa sahip olmakla birlikte, bazı kanser türlerinde yetersiz kalabilir. FAPI PET, FDG PET’in yetersiz kaldığı kanser türlerinde kullanılabilmektedir. Ayrıca bazı kanser türlerinde FDG PET’in gözden kaçırdığı lezyonları tespit edebilmekte ve tamamlayıcı olarak FDG PET’e yardımcı olabilmektedir.

FAPI PET görüntüleme için FDG PET’te olduğu gibi aç kalmak gerekmez, ayrıca diyabet hastalarında FDG PET öncesi gerekli olan kan şekeri ile ilgili düzenlemeler FAPI PET tetkiki için gerekmemektedir. Ek olarak FDG PET çekimi için enjeksiyon sonrası 60 dakika beklemek gerekmekle birlikte FAPI PET ile onuncu dakikadan itibaren görüntüleme yapılabilir.

FDG PET ile glukozu yoğun kullanan beyin, kalp, karaciğer gibi organlarda fizyolojik olarak aktivite tutulumu gözlenmektedir. Ancak FAPI PET tedavisi ile diğer organlarda aktivite tutulumu çok düşük düzeyde olduğundan tümör dokusu yüksek kontrast ile görüntülenebilmektedir.